Oorlog met de Salamanders van Karel Čapek (1890-1938) is het tiende deel uit de serie ‘Wereldbibliotheekklassiekers’. Čapek wordt beschouwd als een van de belangrijkste Tsjechische auteurs uit de twintigste eeuw. In de jaren ’30 van de vorige eeuw hadden zijn werken een sterke politieke lading gericht tegen het gevaar van het opkomend nazisme, fascisme, communisme alsmede het kapitalisme. Oorlog met de Salamanders is hiervan het bekendste werk.
Op een prachtige manier schets de auteur een beeld van deze gevaren en houdt hij de lezer een spiegel voor. Aan de hand van een aantal vertellers, en in diverse stijlen, creëert Karel Čapek een satirische wereld. Scherpzinnig, vooruitdenkend, en met humor vertelt hij in drie boeken het verhaal van de ondergang van de mensheid.
Oorlog met Salamanders is zo’n ingenieuze roman dat het onmogelijk is om een korte beschrijving te geven. In het eerste boek ‘Andrias Scheuchzeri’ worden al zoveel ter zake doende onderwerpen aangekaart dat je een a4’tje of meer zou kunnen vullen met een samenvatting. Zoals het uitbuiten van arbeidskrachten, of in deze de salamanders. Uiteindelijk resulterend in een wereldwijde handel in salamanders, gerund door het Salamander Syndicate, dat niets meer en minder is dan pure slavenhandel. Onderdeel van het kapitalisme – het steeds maar meer willen, tegen onmenselijke kosten. Het gevaar van het niet zelf nadenken, het papegaaien door de bevolking – in deze treffend neergezet door de salamanders te kunnen laten praten. Ze kunnen slechts herhalen wat ze gehoord of gelezen hebben zonder echt te begrijpen en de consequenties te overzien. Het opkomend nazisme wordt o.a. kort maar krachtig verwoord door ‘NurBlond-shampoo’.
In het tweede boek ‘Op de trappen van beschaving’ gaat de auteur over op een totaal andere vertelwijze. Aan de hand van krantenknipsels geeft hij een verslag van de ontdekking en de opkomst van de salamander en wat dit betekent voor de rest van de wereld. Handelsmaatschappijen worden opgericht, die een sterke gelijkenis vormen met de vroegere handelscompagnieën, zoals de V.O.C. Wat weer een link legt met de koloniale expansiedrift. Er ontstaat een levendige handel in Salamanders, de S-Trade, die een parodie is op de aandelenbeurzen. Met Salamanderrassen als kapitaal. De vraag rijst of de Salamanders een zelfstandig ras zijn. Of ze rechten hebben. Wat ze waard zijn in de ogen van de mens. Of er een ras is dat superieur is. De Übersalamander wordt ten tonele gebracht. De vergelijking met Hitlers Übermensch, het Arische volk is snel gelegd. De uitbuiting van de Salamanders, die ervoor zorgt dat ze zich gaan verenigingen. Wat weer sterk doet denken aan het Marxistische gedachtengoed. Arbeiders verenigt u, wordt Salamanders verenigt u. Al deze zaken en meer leiden onvermijdelijk naar de oorlog met de Salamanders.
Het derde boek waarin deze oorlog dan uiteindelijk uitbreekt, wordt wederom in een andere vorm gegoten. De hoofdstukken in dit deel hebben veel weg van nieuwsitems. Karel Čapek is in dit laatste onderdeel van zijn boek zo diepzinnig. Zoveel rake observaties, soms tot op het profetische af. Zo goed is zijn inzicht in de ontwikkelingen in de wereld op zoveel verschillende gebieden. Zijn sombere kijk op de mensheid wordt in het hoofdstuk ‘Wolf Meynert schrijft zijn levenswerk’ zo ongelooflijk goed verwoord dat eigenlijk alle zes pagina’s het vermelden waard zouden zijn. Zelden een hoofdstuk gelezen dat de ondergang van de mensheid zo scherp heeft neergezet.
Oorlog met de Salamanders is een bijzonder boek. Met veel stijlwisselingen, en wisselende lettertypes – die de geschreven passages kracht bijzetten. Een personage, mijnheer Povondra, loopt als een rode draad door het verhaal. Hij voelt op een heel subtiele manier aan als het geweten van de mensheid. Wat in het tweede boek het beste naar voren komt. Hij is degene die de krantenknipsels leest. Qua leesbaarheid is dit boek het meest lastig. De krantenartikelen verwijzen naar voetnoten, die soms behoorlijk lang zijn. Eigenlijk geen voetnoten meer te noemen, maar verdiepingsstukken van het geheel. Helaas zorgt dit ervoor dat je als lezer soms keuzes moet maken. Eerst het krantenitem helemaal lezen en dan terugkeren naar de voetnoten of bladzijde voor bladzijde lezen. De artikelen staan net als de voetnoten namelijk geregeld over meerdere pagina’s verspreid.
Oorlog met de Salamanders is ook nu nog actueel. Veel van zijn observaties van destijds zijn helaas ook nu nog toe te passen. Zo spreekt hij van een Groot-Italië, wat weer beelden oproept van huidige politieke figuren met slogans als ‘Make America Great Again’, Groot-Turkije, Groot-Rusland, Groot-Hongarije enz. De hernieuwde opkomst van het nazisme, rechts- en linksextremisme. Er zijn vergelijkingen te trekken met de vluchtelingenhaat, klimaat- en milieuproblematiek, wapenwedloop, maar bovenal dat de mens zelf de grootste vijand is van de mensheid.
Oorlog met de Salamanders is een heel indrukwekkend boek, dat nauwelijks in het kort te bevatten is. Zo vaak opgeschreven “voor recensie” en nog niet alles gebruikt. Zoveel stof tot nadenken geeft het. Uitgeverij Wereldbibliotheek heeft Oorlog met de Salamanders meer dan terecht opgenomen in hun serie ‘wereldbibliotheekklassiekers’. Een absolute aanrader. 4.5* vanwege het wat lastiger te lezen tweede boek.
Lisette
Boekencast
Genre: Literatuur
Uitgever: Wereldbibliotheek
ISBN: 9789028453159
Uitvoering: Hardcover
Aantal pagina’s: 288
Publicatiedatum: 17 augustus 2023
Dit recensie-exemplaar hebben wij ontvangen van uitgeverij Wereldbibliotheek in ruil voor deze eerlijke recensie.
